Mest in Nederland

Na een daling over de periode 1980-2008 stijgt de hoeveelheid in Nederland geproduceerde mest sinds 2008 weer. Door de aanscherping van de milieunormen kon minder mest worden aangewend op het land waardoor het overschot eveneens toenam. In 2015 werd bijna driekwart van de mest op eigen land toegepast, een vijfde deel werd toegepast op andere landbouwbedrijven en ongeveer 7% werd afgezet naar bedrijven die mest verwerken (afzet buiten Nederland) of naar mestbewerkingsinstallaties .

Mestbewerkingstechnieken

Er zijn verschillende mestbewerkingstechnieken ontwikkeld, zoals scheiden, vergisten, composteren en hygiëniseren. Deze kunnen in verschillende combinaties worden toegepast in mestbewerkingsinstallaties. De technieken zijn onderverdeeld in open en gesloten systemen. Bij open systemen vindt (een deel van het) proces in contact met het milieu plaats. Bij gesloten systemen is het proces daar (volledig) van geïsoleerd. Voor elke techniek is in dit kennisbericht een korte beschrijving van de werking gegeven en is beoordeeld wat er bekend is over emissies naar de lucht van fijnstof, endotoxinen, micro-organismen, ammoniak en geuroverlast en over de invloed van die techniek op de aanwezigheid van micro-organismen in de mest. Omdat er zeer uiteenlopende technieken worden toegepast is het moeilijk een algemene conclusie te trekken. Open systemen kunnen tot emissies naar de lucht van fijnstof, endotoxinen, micro-organismen, ammoniak en geuroverlast leiden. Bij gesloten systemen spelen deze emissies veel minder een rol, maar ook daar kan emissie optreden bij het vullen en legen van de installaties en bij opslag van de grondstoffen of eindproducten.

Zorgen omwonenden

Omwonenden maken zich zorgen over toenemende belasting op de (landelijke) leefomgeving en het milieu door schaalvergroting, concentratie van veebedrijven en een groeiend mestoverschot. Wat betreft de mest gaan de zorgen over de mogelijke risico’s voor de volksgezondheid door blootstelling via lucht of water aan fijnstof, endotoxinen, zoönoseverwekkers, antibioticumresiduen, resistente bacteriën en schadelijke micro-organismen. Daarnaast ervaren bewoners hinder door geur of geluid. Ook de belasting van de omgeving met veel en zwaar transport van veehouderijen naar de mestbewerkingsinstallaties is reden tot zorg. Tot slot bestaan er zorgen over de veiligheid van de mestbewerkingsinstallaties. Dan gaat het vooral om mogelijke calamiteiten en risico’s van gasvorming (explosiegevaar).

Zoönosen en antibioticumresistentie

Mest bevat zoönoseverwekkers. Onder deze zoönoseverwekkers bevinden zich bacteriën die resistent kunnen zijn tegen antibiotica. Over de mogelijke volksgezondheidsrisico’s van zoönoseverwekkers in mest en mestproducten is op dit moment te weinig bekend om een inschatting van de risico’s voor de gezondheid te kunnen maken. Uitbraken van infectieziekten rond mestbewerkingsinstallaties zijn niet gerapporteerd.

Het opslaan van mest zorgt, net als vergisten en composteren, voor een afname van zoönoseverwekkers. Omdat in Nederland de meeste mest niet bewerkt wordt, maar na opslag wordt uitgereden op het land, is deze afname belangrijk uit oogpunt van het volksgezondheidsrisico.

Een aantal mestbewerkingstechnieken hebben een reducerend effect op de overleving van zoönoseverwekkers. In sommige situaties (composteren) kunnen bepaalde micro-organismen zoals thermofiele bacteriën en schimmels in opgeslagen mest juist beter gedijen.

Vier transmissieroutes van zoönoseverwekkers zijn belangrijk: direct contact met dieren, mest- of mestproducten, het eten van besmet voedsel, het inademen van zoönoseverwekkers en het blootgesteld worden aan zoönoseverwekkers in oppervlaktewater. Hoe deze transmissieroutes zich tot elkaar verhouden, is niet precies bekend. Wel blijkt uit het recent gepubliceerde VGO Onderzoek Veehouderij en Gezondheid Omwonenden (Onderzoek Veehouderij en Gezondheid Omwonenden)-onderzoek dat zoönoseverwekkers aanwezig waren in de stallucht en dat niet-ziekteverwekkende micro-organismen naar de buitenlucht werden uitgestoten.

Fijnstof en endotoxinen

Er zijn aanwijzingen dat er bij het aanwenden van mest en bij composteren en drogen/indikken van mest emissies van fijnstof naar de buitenlucht kunnen optreden. Dit fijnstof kan micro-organismen en endotoxinen bevatten. Op dit moment is de hoeveelheid gegevens beperkt. Bovendien zijn de beschikbare gegevens niet representatief voor de Nederlandse situatie. Daarom is het niet mogelijk om vast te stellen welke gezondheidseffecten de eventuele emissies van fijnstof en endotoxinen kunnen hebben. Om de emissies uit deze processen vast te kunnen stellen is een verdere ontwikkeling van meetmethoden vereist en zijn meer metingen nodig.

Geur

Mest bestaat uit een groot aantal verbindingen, waarvan sommige bij zeer lage concentraties al geurhinder kunnen opleveren. Bij elke handeling met mest kan daarom geurhinder ontstaan. Mestopslag in de stal of elders op het bedrijf is mogelijk van belang voor de geuruitstoot, maar gedetailleerde meetgegevens ontbreken. Voor de mestbewerking lijken vooral drogen/indikken en composteren van belang, maar ook daarvan zijn geen representatieve metingen beschikbaar. Ook over de manier waarop omwonenden geur beleven en beoordelen is onvoldoende kennis.

Vergunningverlening, draagvlak en afname van emissies

De voorwaarden waaraan moet worden voldaan bij het aanwenden en verwerken van mest worden in een vergunningstraject geregeld.

Er is een aantal flankerende maatregelen mogelijk die het bevoegd gezag kan (laten) nemen om tot een betere bedrijfsvoering, emissiereductie en risicoreductie te komen. Via een zorgvuldige bedrijfsvoering en extra maatregelen, die verder gaan dan wat wettelijk verplicht is, kan ook de ondernemer aan maatschappelijke acceptatie van zijn bedrijf werken. Het kan daarbij gaan om maatregelen op het gebied van emissiereductie, verbeteren van de fysieke veiligheid, monitoring en controle, verkeersmaatregelen en communicatie met omwonenden.

Veiligheid omwonenden

Nog niet ingevuld in deze versie van het Kennisbericht.