Vrijdag 3 oktober 2025 – Zoönosen in relatie tot veehouderij – een symposium vol uitwisseling en inzichten in het indrukwekkende provinciehuis Brabant. Waar kijken we op terug?
Saskia Boelema, gedeputeerde van Noord-Brabant, opende de dag met een oproep tot meer samenwerking en verbinding. Ze benadrukte dat er meer mét de veehouderij gepraat moet worden, en zag hierin een taak voor de provincie. Brabant is een hotspot voor veehouderij en zoönoserisico’s, waardoor het balanceren van gezondheid, veehouderij en de geplande uitbreiding met 160.000 woningen een grote uitdaging is. Dit vraagt om een gezamenlijke One Health-aanpak met gemeenten en partners. Boelema sloot af met een hulpvraag: “Kun je ons helpen met kennis en kunde? Graag!”
Het toekomstig perspectief
Prof. Thijs Kuiken gaf een inspirerende presentatie over vogelgriep, waarbij hij zowel de bedreigingen als toekomstperspectieven belichtte. De huidige bestrijdingsmaatregelen schieten tekort; een systeemverandering en ‘nexus’-aanpak binnen de veehouderij zijn nodig om samenhang tussen biodiversiteit, water, voedsel, gezondheid en klimaat te waarborgen. Kleinschalige, duurzame initiatieven zoals Herenboeren dienen als voorbeeld. Volgens Kuiken ligt de focus nu te veel op korte termijn economische winst en te weinig op gezondheidswinst.
Raadpleeg hier het Transformative Change rapport en het Nexus rapport.
Risico’s van zoönosen in toekomstige dierlijke productiesystemen
De veehouderij zal voortdurend blijven veranderen, zo schetsten Bart van den Borne en Jasper de Vries van Wageningen Universiteit de toekomstige scenario’s van de veehouderij. Zij lichtten vier landbouwsystemen toe en de bijbehorende zoönoserisico’s, variërend van intensieve, niet-grondgebonden systemen zoals varkensflats tot meer extensieve, grondgebonden bedrijven zoals biologische, heren- en hobbyboeren. Zo kan meer buiten houden van dieren leiden tot meer contact tussen mens en dier, vectoren of wilde dieren. Oplossingen liggen volgens de onderzoekers onder andere in het vergroten van de weerbaarheid van dieren en systemen, het verhogen van externe biosecurity en vaccinatie. Zij pleiten: betrek zoönoserisico’s al vroeg bij de gebiedsplanning.
VGO (Onderzoek Veehouderij en Gezondheid Omwonenden ) vanuit verschillende perspectieven
Ook de toekomst van de geitenhouderij in Nederland is besproken. In het kader van het VGO-III onderzoek zijn vertegenwoordigers van verschillende perspectieven rondom geitenhouderijen aangeschoven om hierover in gesprek te gaan. Lidwien Smit (Universiteit Utrecht), Esther Cobussen (Ministerie VWS (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport)), Michelle Schrauwen (GGD (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst) West-Brabant), Jos Tolboom (LTO, Vakgroep Geitenhouderij) en Sidney van den Bergh (wethouder gemeente Oss) deelden hun inzichten. Ook het publiek ging met elkaar in gesprek: “Wie is er nu aan zet?”
Het ministerie van VWS ziet serieuze gezondheidsrisico’s bij wonen in de buurt van geitenhouderijen en wacht op het tweede Gezondheidsraadadvies om deze risico’s beter te kunnen afwegen. Volksgezondheid is het leidend perspectief, maar er zijn meerdere perspectieven die meegewogen worden. Gemeenten, zoals Oss, benadrukken ook dat gezondheidsclaims een belangrijke rol spelen bij bouwbeslissingen, maar vragen ook om ruimte voor andere belangen, zoals wonen en positieve gezondheidseffecten. De GGD adviseert voorlopig geen woningen te bouwen binnen 500 tot 2000 meter van een geitenhouderij zolang onbekend is hoe het gezondheidsrisico verlaagd kan worden, maar wijst ook op het belang van wonen voor gezondheid. LTO onderstreept dat de sector al actief (toe)werkt naar het verlagen van emissies en het monitoren van effecten, samen met een expertgroep en WUR (Wageningen University &Research). Ze wachten niet af. Alle partijen zijn het eens dat samenwerking en duidelijk, uitvoerbaar beleid nodig zijn om tot een oplossing te komen.
Hoe vaak komen zoönosen voor in Nederland?
Zoals inmiddels traditie is, werd op het symposium de nieuwe Staat van Zoönosen gepresenteerd door Tryntsje Cuperus. Dit overzicht laat zien hoe vaak zoönosen in Nederland voorkomen en welke ziekten het meest worden vastgesteld. Opvallend is dat in 2024 opnieuw meer mensen ziek zijn geworden door salmonella, net als in 2023, terwijl het aantal pluimveebedrijven met vogelgriep juist is afgenomen. Nieuw dit jaar is dat de Staat van Zoönosen ook informatie geeft over ziekten die worden overgedragen door teken of muggen.
Uitwisseling centraal
De ‘Community of practice Zoönosen’ werd gepresenteerd door Brigitte van Cleef en Daniëlle van Oudheusden (GGD Amsterdam en -Brabant Zuidoost). Dit is een netwerk van GGD-en om kennis en ervaringen te delen op het gebied van zoönosen. Veel GGD-en zijn bij deze community aangesloten. Interesse of ook deelnemen aan de community of practice? Je kunt contact opnemen met Brigitte en Danielle via lci@rivm.nl.
Tijdens de parallelle sessies stond uitwisseling centraal. Er werd samengewerkt aan One Health-casuistiek over Q-koorts. Je kon een kijkje achter de schermen krijgen bij het Brabants Kennisnetwerk Zoönosen en de drijvende kracht ervaren van een gezamenlijke aanpak zoönosenrisico's. De vele uitdagingen van risicocommunicatie in een complexe context werden aangegaan met de mentale modellen-aanpak.
Ook gingen mensen aan de slag als ‘One-Health super-spreader’. Om dit vervolgens verder te kunnen verspreiden in hun eigen organisatie. De denkkracht van de aanwezigen werd daarnaast goed benut voor minder antibioticagebruik en antibioticaresistentie in de veehouderij.
Wonen en gezondheid was ook onderwerp van gesprek, met als vraagstuk: kan de gezondheid van omwonenden beter beschermd worden? En hoe kan de GGD deze rol vervullen? Verder waren er mensen die op de rijdende trein sprongen van environmental DNA. De ontwikkeling van dit nieuwe instrument voor onder andere zoönosen surveillance gaat snel en er was dus veel kennis op te doen tijdens deze parallelle sessie.
Dank!
Het enthousiasme getuigd dat het onderwerp Zoönosen in relatie tot veehouderij lééft en we hier nog niet over zijn uitgesproken. We willen alle deelnemers, sprekers, de provincie Noord-Brabant en iedereen die heeft bijgedragen om deze dag zo succesvol te maken bedanken. We hopen jullie een volgende keer (weer) te mogen ontvangen.
Ook aansluiten bij de volgende bijeenkomst? Via onze nieuwsbrief communiceren wij alle activiteiten van het kennisplatform.